CÁC LOẠI NHẠC CỤ TỪ TRỐNG
Phách
Người đứng giơ tay đánh phách
Tôi cũng sưu tập được bức hình một ban hát ở nhà quê chụp vào cuối thế kỷ 19, không biết gọi là ban gì, bởi vì ta thấy có người đánh đàn đáy, có thiếu nữ ngồi gõ phách và hai người đứng múa. Đặc biệt có một nhạc công giơ tay đánh cái trống lớn ở giữa hình. Có nhạc công giơ cái dùi đánh trống cái...Ở Trung Bộ, Nam Bộ, trống chiến có mặt trong ban nhạc lễ, khi có lễ đình, lễ tang...
Trống ban
Trống nhỏ, đường kính 20 cm, cao 26 cm, âm thanh vui tươi, giòn, vang. 4 trống ban ghép với 1 trống cái thành ban trống ngũ lôi, dùng trong các cuộc vui, ngày hội. Khi có mặt trong đám rước thì, theo nhịp trống cái, 4 người đeo trống ban trước bụng vừa đánh trống với hai dùi, vừa đi, vừa đổi chỗ cho nhau.
Trống đế
Trống nhỏ, âm thanh cao, nghe vui, lảnh lót, hơi đanh, gọn tiếng. Dùng trong ban nhạc Chèo với hai dùi làm bằng gỗ cứng, một đầu to, một đầu nhỏ. Trống đế đánh để giữ nhịp hát, để điểm câu hát, đánh bắc cầu giữa hai đoạn hát. Điệu trống rất nhịp nhàng, sôi nổi. Trống đế có mặt cả trong Hát Chầu Văn, nhưng được gọi là trống chầu.
Trống đế thuộc vào họ màng rung
Trống chầu
Trống hát chầu đánh điểm theo câu hát
Dùng trong Hát Ả Đào. Tương tự như trống đế nhưng được cấu tạo công phu hơn. Chỉ dùng một dùi được gọi là roi chầu làm bằng gỗ găng. Âm thanh trống chầu thấp hơn âm thanh trống đế, ít trong sáng hơn. Quan viên tức là người nghe hát, cầm chầu để điểm câu hát, khen câu văn hay, gieo vận đẹp, hoặc để thưởng giọng hát của ả đào. Chỗ ngắt câu thì đánh "tom" (đánh vào mặt da) chỗ nào khen thì gõ "chát" (đánh vào tang trống). Có nhiều lối đánh trống chầu được đặt tên là Hạ Mã, Thượng Mã, Xuyên Tâm, Lạc Nhạn, Thùy Châu, Tranh Tiên.
Trống bản
Loại trống dẹt, đánh bằng 2 dùi gỗ. Dùng trong ban nhạc tang lễ hay tế thần. Khi 4 trống bản cộng với 1 trống khẩu, 1 thanh la và 1 trống cái dẫn nhịp thì trở thành ban nhạc cà rùng, với âm thanh rinh tùng rinh, làm cho đám rước thêm náo nhiệt.
Trống khẩu, trống lệnh
Trống khẩu nhiều trăm năm nay không thay đổi hình thức
Trống khẩu thuộc loại âm cao, khổ 18X8 cm, có thêm một cái chuôi dài 12 cm, đánh bằng 1 dùi. Tiếng trống tươi vui, đĩnh đạc, dùng cùng ban nhạc cà rùng trong đám rước kiệu. Trống khẩu điều khiển kiệu đi nhanh, đi chậm, giữ thăng bằng. Cũng có khi đánh theo điệu hát, chỉ huy điệu múa. Người Dao cũng có trống tương tự như trống khẩu, cùng với ban nhạc gồm trống cái, chuông, thanh la, chũm choẹ dùng trong hội hè hoặc dùng là đạo cụ cho những vũ khúc.
Trống Cơm
Trống cơm có lẽ là loại nhạc cụ được nhiều người biết đến bởi được sử dụng nhiều trong những bài múa. Thuộc loại trống nhỡ, không lớn, không nhỏ, có thể đặt trên đùi hay đeo vào người để vừa đi hay vừa múa vừa đánh trống là trống bồng, trống cơm...Nhạc học gia Trần Văn Khê cho rằng loại trống này có mặt tại nước ta từ trước thời nhà Lý, và có thể ảnh hưởng từ trống Ấn Độ. Tại Chùa Phật Tích ở làng Vạn Phúc, tỉnh Bắc Ninh được xây cất vào khoảng thế kỷ XI... có những tượng nhỏ chạm trên bệ các cột chùa, trong đó có tượng người đánh trống giống như trống bồng hay trống cơm.
Trống cơm được phát hiện trên bức hình điêu khắc từ thế kỉ XI
Còn có thêm bức tượng đầu người mình chim, hai tay vỗ trống... của thời Nhà Trần, đánh trống này.
Khi xưa, trong dàn Nhã Nhạc, loại trống này được gọi là Phong Yêu. Người bình dân gọi trống Phong Yêu là trống tầm bông, vì hai mặt trống có hai tiếng khác nhau, một tiếng trầm một tiếng bổng.
Chưa có công trình nghiên cứu nào chỉ ra trống cơm có từ bao giờ
Trống bỏi
Trống của trẻ em người vùng núi cũng như người vùng đồng bằng. Giống như trống khẩu nhưng nhỏ hơn và có chuôi, đặc biệt có hai viên đất nung gắn vào hai đầu hai sợi dây, hai dây này buộc vào tang trống. Khi cầm chuôi lắc đi lắc lại thì hai viên đất nung đập vào mặt trống, âm thanh nghe giòn giã nhưng ít ngân vang. Ở Triều Tiên, có trống tương tự nhưng to hơn nhiều.
Trống nhạc
Trống của người miền đồng bằng Nam Bộ là một cặp trống có tên là trống văn, trống võ (hay trống đực, trống cái). Âm thanh to và khoẻ, dùng trong dàn nhạc lễ.
Trống đã đi vào dàn nhạc như một nhạc cụ không thể thiếu
Ban Nhạc Lễ Nam Bộ với hai trống văn, trống võ
Trống này cũng được dùng trong ban Đại Nhạc (triều Nguyễn)
Để tìm hiểu thêm về các loại trống gỗ Việt Nam tôi mời các bạn về thăm CSSX trống Tân Việt - làng nghề thôn Đọi Tam, xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.